Морфология Сказки

Vladimir Propp’un Morfologia Skazki adlı eseri, halk masallarının yapısal çözümlemesine yönelik modern folklor kuramının en etkili ve dönüştürücü çalışmalarından biridir. Propp, Rus olağanüstü masallarını inceleyerek masalların yüzeydeki çeşitliliğine karşın derin yapılarında düzenli, tekrarlayan ve sınırlı sayıda işlev barındırdığını ortaya koyar. Ona göre masalların temelini, “karakter” değil “işlev” oluşturur; yani bir figürün kim olduğundan çok, anlatı içinde ne yaptığının önemi vardır. Bu yaklaşım, halk anlatılarının biçimsel yapısını bilimsel olarak sınıflandırma girişimlerinde dönüm noktası niteliğindedir.

Propp’un en önemli katkısı, masallardaki olay örgüsünü 31 temel işlev üzerinden tanımlamasıdır. Bu işlevler belirli bir mantıksal zincir hâlinde, çoğunlukla aynı sıralamayla ortaya çıkar ve böylece masalın “biçimsel iskeletini” oluşturur. Örneğin “yasak”, “yasak ihlali”, “kahramanın yola çıkışı”, “donorla karşılaşma”, “sınav”, “büyülü nesnenin elde edilmesi”, “kötünün cezalandırılması” ve “mutlu son” gibi işlevler, masalın anlatısal örgüsünü belirleyen temel aşamalardır. Propp ayrıca karakterleri de işlevsel rollerine göre sınıflandırarak yedi temel karakter tipinden söz eder: kahraman, kötü, bağışçı (donor), yardımcı, sahte kahraman, prenses ve onun babası, gönderici. Böylece anlatıdaki figürlerin rollerinin kültürel bağlamdan bağımsız olarak yapısal bir sistem içinde anlaşılabileceğini gösterir.

Eser, anlatı bilimi, yapısalcılık ve modern folklor araştırmalarının şekillenmesinde belirleyici bir etki yaratmıştır. Claude Lévi-Strauss, Roland Barthes ve Greimas gibi düşünürlerin yapısalcı çalışmalarında Propp’un kategorilerinden yoğun biçimde yararlanılmıştır. Propp, masalı yalnızca kültürel bir ürün olarak değil, kendi içsel mantığı ve yapısal kuralları olan bir anlatı türü olarak ele alarak, halkbiliminde sistematik çözümleme geleneğinin temelini atmıştır.

Genel olarak Morfologia Skazki, masalların biçimsel yapısını bilimsel yöntemle inceleyen, anlatı çözümlemesine evrensel bir model öneren ve folklor çalışmalarında devrim niteliğinde bir yapıtaştır.